Neville Duke – as przestworzy i pilot doświadczalny

Samoloty Neville Duka

Neville Duke latał na dziesiątkach, jak nie setkach samolotów. Opisanie tylko tych, o których wiadomo, że były używane przez niego to temat na całą książkę. W tym rozdziale przedstawiam więc tylko te maszyny, które były jego osobistymi samolotami lub te, na których miał jakieś szczególne osiągnięcia.

Tiger Moth N6790

Samolotem, na którym Neville Duke odbył 20 sierpnia 1940 roku pierwszy samodzielny lot, był Tiger Moth o numerze seryjnym 82060 i numerze wojskowym N6790 z 4 Initial Training School. Nie wiadomo jakie malowanie samolot ten nosił w sierpniu 1940, ale zachowało się jego zdjęcie z okresu dużo późniejszego, powojennego. N6790 był wtedy w całości pomalowany farbą aluminiową z żółtymi pasami sygnalizacyjnymi na kadłubie i na skrzydłach. Po zakończeniu służby w RAF samolot ten przekazano cywilnemu właścicielowi w październiku 1957, gdzie latał z rejestracją G-AMVX do sierpnia 1961, kiedy to został złomowany w Banbury.

Spitfire Mk.Vb R6904 QJ-Y

Zestawienie zwycięstw powietrznych Neville Duka wskazuje, że podczas pierwszego etapu służby w 92 dywizjonie pomiędzy kwietniem, a czerwcem 1941 co najmniej cztery razy korzystał on ze Spitfira Mk.Vb R6904 QJ-Y. Odbył na nim lot 16 kwietnia 1941, potem 26 kwietnia 1941 uszkodził Bf 109, 23 czerwca 1941 uszkodził kolejnego Bf 109, a 25 czerwca uzyskał swoje pierwsze pewne zwycięstwo powietrzne zestrzeliwując Bf 109. Spitfire R6903 był wyprodukowany przez zakłady Supermarine i należał do bardzo szczególnej serii Spitfirów, które powstały jako modyfikacja serii Spitfirów Mk.Ib do standardu Mk.Vb. Ich charakterystyczną cechą były symetryczne przetłoczenia w pokrywach bębnów amunicyjnych działek 20 mm na spodzie skrzydeł. Eduard w 1/48 daje ten typ skrzydła w modelach Spitfire Mk.IIb i Spitfire Mk.Vb early. 92 dywizjon był jednym z głównych użytkowników tej serii i dzisiaj zachowało się wiele zdjęć takich maszyn w barwach “dziewięćdziesiątego drugiego”. Niestety zdjęć QJ-Y Duka nie znalazłem. W swojej książce “Test pilot” Duke zamieszcza jednak swoje zdjęcie w kabinie Spitfira Mk.V z wczesną owiewką i nietypową obudową lusterka wstecznego. Dość ciemne litery kodowe “QJ” mogą sugerować, że mamy tu do czynienia z wczesnym kamuflażem Dark Green + Dark Earth ze spodem Sky, w którym litery kodowe były szare Medium Sea Grey. Taki kamuflaż obowiązywał w Fighter Command na Wyspach Brytyjskich do sierpnia 1941. Może to był właśnie R6904? Nie wiadomo. W każdym razie tak jak wszystkie inne Spitfiry z 92 dywizjonu z tego okresu R6904 powienien mieć na kadłubowym zbiorniku paliwa napis “East India Squadron”, ale to wszystko, czego można się o tym samolocie domyślać. Po służbie w 92 dywizjonie R6904 rozpoczął wędrówkę po innych jednostkach. 24 września 1941 przekazano go do 615 dywizjonu, 6 października 1941 do 65 dywizjonu, 9 stycznia 1942 do 121 amerykańskiego dywizjonu “Orłów”. Wreszcie 18 czerwca 1942 przejął go polski dywizjon 306, gdzie latał z oznaczeniem UZ-D. 22 sierpnia 1942 zaginął podczas atakowania celów naziemnych koło St Omer. Jak się potem okazało jego pilot Sgt Zdzisław Horn zginął. Była to fatalna misja dla 306 dywizjonu, który podczas ataku wpadł w huraganowy ogień działek przeciwlotniczych i utracił tego dnia cztery Spitfiry. Trzech pilotów zginęło, w tym dowódca dywizjonu S/Ldr Tadeusz Czerwiński, a tylko jeden Sgt. Bruno Kroczyński uratował się, ale trafił do niewoli.

Spitfire Mk.Vb W3319 QJ-H / QJ-X “Winchester & District”

Spitfire W3319 produkcji Supermarine służył w 92 dywizjonie od 12 lipca 1941 roku. Był to samolot zakupiony z funduszu składkowego “Winchester & Districts”. Na tym samolocie Neville Duke uzyskał 9 sierpnia 1941 swoje drugie zwycięstwo powietrzne – Bf 109F zestrzelony nad Boulogne. W3319 został utracony 27 sierpnia 1941, kiedy Sgt. Ernest H. Roff musiał go opuścić nad Kanałem La Manche. Roffa widziano z powietrza, jak płynie na dinghy, ale nigdy go nie odnaleziono. Według zapisków samolot ten nosił w swojej krótkiej karierze litery kodowe QJ-H i QJ-X. 9 sierpnia, gdy Duke walczył na nim z Messerami był oznakowany jako QJ-X. Jak dotąd nie dotarłem do żadnych zdjęć tego samolotu.

Tomahawk Mk.IIb AK402 GA-F

Tomahawk Mk.IIb AK402 o literach kodowych GA-F był osobistym samolotem Neville Duka w pierwszym okresie służby w 112 dywizjonie. To na tym samolocie 21 listopada 1941 odniósł pierwsze zwycięstwo w Afryce – zespołowe zestrzelenie Fiata CR.42. Potem 22 listopada 1941użył go do zestrzelenia Bf 109F Ofhr Waskotta z I/JG 27 i wreszcie 30 listopada 1941 do zestrzelenia Fiata G.50, prawdopodobnego zestrzelenia Ju 87 i uszkodzenia Ju 87. Jednak w tym ostatnim locie Duke był zestrzelony przez Ofw Otto Schulza z II/JG 27 i lądował nim przymusowo. Dość znane zdjęcie Tomahawka GA-F po lądowaniu na brzuchu jest opisywane jako zdjęcie AK402, ale stan sfotografowanego samolotu trochę nie pasuje do opisu walki ze wspomnień Duka. Tomahawk miał podczas lądowania już płonąć wzbudzając potem słup czarnego dymu i być ostrzelanym na ziemi przez Schulza. Bardziej prawdopodobne jest więc, że zdjęcie które nota bene widnieje nieco niżej w tym artykule, przedstawia jego następnego Tomahawka AN337, na którym 5 grudnia 1941 lądował przymusowo koło Tobruku.

Tomahawk Mk.IIb AN337 GA-F

Drugim Tomahawkiem GA-F Duka był Tomahawk Mk.IIb AN337. Użył go w walce 4 grudnia 1941, w której zestrzelił MC.200 z 384^a Squadriglia 157^o Gruppo S.Ten. Arrigo Zancristoforo, prawdopodobnie zestrzelił Ju 87 i uszkodził Ju 87 z II/StG 2. Żywot tego samolotu był krótki, bo już nazajutrz czyli 5 grudnia 1941 lądował nim przymusowo koło Tobruku, po czym samolot ten został skasowany. Poniżej widnieje zdjęcie, o którym była mowa wyżej, na którym widnieje Tomahawk GA-F po lądowaniu przymusowym i moim zdaniem to jest właśnie AN337. Według Duka samolot ten został trafiony przed kokpitem i w ster wysokości po prawej stronie, czego siłą rzeczy na tym zdjęciu nie można potwierdzić, ani temu zaprzeczyć. W trzecim tomie monografii P-40 z AJ-Press widnieje inne, lepsze zdjęcie tego samolotu pochodzące z kolekcji Normana Franksa, ale też zrobione z lewej strony i też z niemożliwym do odczytania numerem seryjnym.

Samolot widoczny na tych dwóch fotografiach ma kamuflaż pustynny zgodny z wzorem charakterystycznym dla brytyjskich Tomahawków i Kittyhawków. Nie był to kamuflaż fabryczny, ale malowanie wykonane albo w jednostce, albo w depocie. Widać to doskonale po ciemnym prostokątnym polu, które pozostało po obmalowaniu wokół numeru wojskowego. Niestety nie wiadomo dokładnie jakie konkretnie kolory GA-F mógł nosić. Mogły to być pozostawione amerykańskie kolory DuPonta Dark Earth od góry i Sky Gray od dołu z plamami zielonymi zamalowanymi na Light Earth albo Mid Stone. Mógł to być naniesiony od nowa kamuflaż pustynny Mid Stone i Dark Earth od góry z powierzchniami dolnymi w kolorze Azure Blue. Koniec 1941 roku to okres przejściowy, w którym można było spotkać różne polowe próby przemalowywania samolotów z jednej strony i samoloty w ostatecznie przyjętym schemacie Desert Scheme z drugiej.

Tomahawk Mk.IIb AK354 GA-L

Choć nie był to chyba osobisty samolot Neville Duka, to 22 grudnia 1941 użył go w walce nad lotniskiem Magrun, w której zgłosił prawdopodobne zestrzelenie jednego Ju 87 i jednego Ju 52 oraz pewne zestrzelenie jednego Bf 109. W sumie piloci Tomahawków z czterech dywizjonów zgłosili w tym starciu wiele zwycięstw, w tym czterech Ju 87 strąconych na pewno, ale po niemieckiej stronie raporty mówią wyłącznie o utracie dwóch Stukasów. Jak dotąd nie znalazłem żadnego zdjęcia Tomahawka AK354 GA-L. W monografii P-40 z AJ-Press jest profil tego samolotu, więc możliwe że jego autor dotarł jednak do fotografii.

Kittyhawk Mk.Ia AK578 GA-V

14 lutego 1942 Neville Duke wziął udział w masakrze włoskich samolotów nad Acromą, w której Brytyjczycy ze 112 dywizjonu i Australijczycy z 3 dywizjonu RAAF zgłosili łącznie 16 Macchi MC.200 i MC.202 bez strat. Tak naprawdę Włosi stracili tylko pięć samolotów. Duke zgłosił wtedy jednego MC.200 zestrzelonego indywidualnie i jednego MC.200 zestrzelonego wspólnie z pilotem 3 dywizjonu RAAF. W tej misji leciał na Kittyhawku Mk.Ia AK578 GA-V. Nie wiadomo, czy był to jego osobisty samolot. Co prawda we wspomnieniach pisze pod poniższym zdjęciem, że to “jeden z moich myśliwców Kittyhawk w 112 dywizjonie”, ale więcej poszlak brak. Niemniej jest pewne, że korzystał z niego 14 lutego. Samolot nosi pustynny kamuflaż podobny do tego na wcześniejszym Tomahawku Mk.IIb AK402 GA-F.

Spitfire Mk.Vb Trop ER220 QJ-R “Borough of Ealing”

W drugiej turze bojowej w 92 dywizjonie w Afryce Nevil Duke miał przydzielone Spitfiry o literach kodowych QJ-R. Pierwszym z nich był Spitfire Mk.Vb Trop produkcji CBAF o numerze wojskowym ER220. Dzięki sfotografowaniu małej kraksy, w rezultacie której ER220 stanął na nosie, mamy dość dobre rozeznanie jak ten samolot wyglądał i jakie były jego szczegóły konstrukcyjne.

Samolot ten miał długą i barwną historię. Sfinansował go fundusz “Ealing Spitifire Fund” i po wyprodukowaniu w Castle Bromwich został przekazany 31 sierpnia 1942 do 9 Maintenance Unit w Cosford. 14 września przekazano go dalej do 47 Maintenance Unit w Sealand, gdzie go rozmontowano, spakowano do skrzyń, przetransportowano do Glasgow i 19 września 1942 załadowano na SS Empire Liberty wraz z innymi Spitfirami przeznaczonymi dla Desert Air Force. 14 października transport trafił do Takoradi w dzisiejszej Ghanie i stamtąd ER220 przerzucono do Egiptu, do 92 dywizjonu RAF, gdzie stał się osobistym samolotem Neville Duka. Na tym samolocie uzyskał on swoje pierwsze zwycięstwo powietrzne na Spitfirach w Afryce – Macchi MC.202 zestrzelonego nad Bir el Zidan. 21 stycznia na ER220 zaliczył swoje czwarte zwycięstwo w tej turze bojowej – Ju 87 z III/StG 3 strąconego na południe od Castel Benito.

Jak widać Spitfire ER220 lądował po jakimś locie na nosie i zapewne po tym wypadku trafił do naprawy. Przy okazji tego remontu filtr przeciwpyłkowy Vokesa wymieniono w nim na filtr przeciwpyłkowy “Aboukir”. Po tym został przekazany do 601 dywizjonu, gdzie dostał oznaczenie UF-V i był używany między innymi przez F/O R. P. W. Sewella. Ten wykorzystał go 7 kwietnia 1943 do zestrzelenia jednego Bf 109 na pewno i drugiego prawdopodobnie. Historia ER220 zakończyła się 17 kwietnia 1943. Tego dnia został zestrzelony w walce z Messerschmittami Bf 110 z III/ZG 26. Jego pilot F/Sgt P. F. Griffiths wyskoczył ze spadochronem nad morzem i trafił do niewoli.

Spitfire Mk.Vb Trop ER338(?) QJ-S

Samolot ten nie był prawdopodobnie osobistym Neville Duka, choć we wspomnieniach opisywał go jako jego “drugi samolot”. W czasie, gdy korzystał z osobistego ER220 opisanego powyżej, wykonał co najmniej jeden lot bojowy na QJ-S. Było to 11 stycznia 1943, kiedy 92 dywizjon starł się z Macchi MC.202 z 18^o Gruppo. Duke zestrzelił dwa z nich.

W oryginalnym wydaniu “Aces High” Shoresa Spitfirowi QJ-S przypisuje się numer ER336. Ten akurat Spitfire został jednak utracony 1 października 1942 w drodze do Afryki, kiedy to norweski tansportowiec MS Maloja z 32 Spitfirami na pokładzie został zatopiony przez U-128 podczas rejsu konwoju ON-138 do Takoradi.

W suplemencie “Aces High II” Shores skorygował numer tego Spitfire na EP338. Taki też numer widnieje w pentalogii “A History of the Mediterranean Air War 1940-1945” Shoresa, Massimello i Guesta. Ale i ten numer nie może być poprawny. 21 lipca 1942 EP338 był w ramach operacji “Insect” dostarczony drogą powietrzną po starcie z HMS Eagle na Maltę. Tam przydzielono go do 249 dywizjonu i nadano oznaczenia T-A. 16 października 1942 został zestrzelony przez Bf 109, a jego pilot W/O P. Carter zginął.

Możliwe, że wpis w dzienniku lotów Duka był zrobiony bardzo nieczytelnie. Najbardziej prawdopodobnym kandydatem do roli QJ-S był Spitfire ER338 produkcji CBAF, który 11 września 1942 trafił do 6 Maintenance Unit, został rozmontowywany i pakowany do skrzyń w 82 Manitenance Unit od 14 września 1942 i na pokładzie SS Empire Liberty popłynął do Takoradi, gdzie dotarł 14 października 1942. Tak więc ER338 podróżował na południe razem z ER220 “Borough of Ealing”. Po służbie w 92 dywizjonie ER338 przekazano do 601 dywizjonu, potem do 225 dywizjonu. Skasowano go pod koniec sierpnia 1946 roku.

Spitfire Mk.Vb Trop ER821 QJ-R

Kolejnym osobistym samolotem Neville Duka w 92 dywizjonie był Spitfire Mk.Vb Trop ER821. Samolot ten był wyprodukowany w Castle Bromwich i dostarczony do 6 Maintenance Unit 24 października 1943. 18 listopada 1943 roku przekazano go do 76 Maintenance Unit gdzie rozmontowano go i później załadowano na SS Guinean z United Africa Company i wysłano do Takoradi. Na miejsce dotarł 28 grudnia 1942, skąd trafił do 92 dywizjonu RAF i został przydzielony Dukowi. Był to samolot, na którym Neville Duke odniósł najwięcej, bo pięć ze swoich zwycięstw. Pierwszymi były dwa Macchi MC.202 ze 169^a Squadriglia 16^o Gruppo, 54^o Stormo zestrzelone 1 marca 1943 na północny zachód od Medenine. Następnie 3 marca strącił na nim Bf 109 koło Pisida, a 4 marca 1943 prawie dokładnie w tym samym miejscu dwa Bf 109F z I/SchG 2. Do kompletu 7 marca 1943 rano Duke strącił na ER821 jednego Messerchmitta Bf 109. Dalsze wojenne losy Spitfira ER821 nie są sprecyzowane. W oficjalnych raportach inwentarzowych w ogóle nie ma wzmianek o jego losach między styczniem 1943, a końcem wojny. Powyższe informacje pochodzą z dzienników 92 dywizjonu. Po wojnie 21 czerwca 1945 samolot ER821 przekazano do polskiego 318 dywizjonu myśliwsko-rozpoznawczego, a rok później 27 czerwca 1946 został odstąpiony lotnictwu włoskiemu, gdzie nadano mu numer wojskowy MM4068.

Ciekawe jest, że istnieje kilka zdjęć tej maszyny, ale wszystkie obejmują obszar kabiny i na niektórych nosa. Brak zdjęć tylnej części Spirfira ER821. Najdziwniejsze jest, że na większości zdjęć widnieje wiatrochron bez lusterka wstecznego i dość jasne litery kodowe “QJ” (ale na pewno nie białe). Natomiast na jednym ze zdjęć, na którym układ, a nawet pewne niedokładności w wizerunku zwycięstw powietrznych są identyczne, a owiewka ma już zamontowane lusterko, a litery kodowe “QJ” wyglądają na przemalowane jakąś dużo ciemniejszą farbą zgodnie z późniejszą praktyką w 92 dywizjonie. Najprawdopodobniej jest to ten sam samolot po przeróbkach, ale nie można wykluczyć pewnej możliwości, że jest to Spitfire Mk.Vc Trop ES121 QJ-R, o którym niżej.

Spitfire Mk.Vc Trop BR519 QJ-T i Spitfire Mk.Vb Trop ER689 QJ-J

Na Spitfire Mk.Vc Trop BR519 QJ-T Neville Duke odniósł 7 marca 1943 po południu drugie tego dnia zwycięstwo strącając Messerchmitta Bf 109F pilotowanego najpewniej przez Lt. Heinza Schiedata z 2/SchG 2. Schiedat przeżył, ale trafił do niewoli. Na Spitfirze Mk.Vb Trop ER689 QJ-J uszkodził 25 marca 1943 roku Junkersa Ju 88. Nie były to jednak jego osobiste samoloty.

Spitfire Mk.Vc Trop ES121 QJ-R

ES121 przeszedł podobną drogę od fabryki Castle Bromwich, przez 38 Maintenance Unit, 76 Maintenance Unit we Wroughton, rejs SS Guinean, do Takoradi, co ER821. Mimo, że był to samolot z tej samej dostawy, to zastąpił on Spitfira ER821 w roli osobistego samolotu Neville Duka w drugiej połowie marca 1943. Był to trzeci jego Spitfire o literach kodowych QJ-R. Jednak tym razem był to samolot z nowym uniwersalnym skrzydłem typu “C”. Na tym samolocie Duke zestrzelił 29 marca 1943 nad Gabes Messerschmitta Bf 109G. Później samolot ten trafił do 152 dywizjonu RAF, gdzie służył do końca października 1943. Po remoncie 10 marca 1944 trafił do dywizjonu 225 z którym wziął udział w kampanii sycylijskiej. 11 lipca 1943 zwrócono go do 110 Maintenance Unit, gdzie przygotowano go do kolejnej służby w 318 polskim dywizjonie myśliwsko-rozpoznawczym. 23 stycznia 1945 ES121 został trafiony przez Flak, ale pilotowi porucznikowi (P/O) Zdzisławowi Kokotowi udało się wrócić na lotnisko. Po wojnie trafił do Francji.

Nic więcej o tej maszynie nie wiadomo poza tym, że dotrwała do końca wojny i została skasowana w październiku 1945.

Spitfire Mk.IX EN333

Ostatnie zwycięstwa w Afryce, czyli dwie transportowe Savoie SM.82 zestrzelone 16 kwietnia 1943 nad Cape Bon, Duke odniósł na Spitfire Mk.IX EN333. Nie znalazłem wiarygodnej informacji o jego literach kodowych, ani nie doszukałem się potwierdzenia, że był to jego osobisty samolot. Biorąc pod uwagę, że był to jeden z kilku Mk.IX posiadanych przez dywizjon 92 i używanych w misjach jako samoloty specjalnego przeznaczenia do osłaniania słabszych Mk.V, mógł to być po prostu samolot z ogólnodostępnej puli. Na forach internetowych pojawiły się teorie nie podpisane imieniem i nazwiskiem, jakoby Neville Duke latał pod koniec kampanii tunezyjskiej na Spitfire Mk.IX QJ-3. Ze względu na specjalny w tym czasie status Spitfirów Mk.IX w 92 dywizjonie faktycznie miały one numery indywidualne zamiast liter. Coś jak Spitfiry “Cyrku Skalskiego” w bratnim 145 dywizjonie w 244 skrzydle myśliwskim. Znane są zdjęcia EN446 QJ-1. Natomiast nie wiem skąd pochodzi teoria, że Duke latał na QJ-3 i nie jestem w stanie ocenić jej wiarygodności.

Spitfire Mk.VIII JG241 ZX-J

W trzeciej turze bojowej we Włoszech, gdzie objął dowództwo nad 145 dywizjonem RAF, Neville Duke zaczął używać Spitfirów o literach kodowych ZX-J. Zapewne było to zwyczajowe oznaczenie dowódców 145 dywizjonu, bo wcześniej stosował je legendarny teksański as walczący w RAF S/Ldr Lance Wade, a potem S/Ldr Olive Kallio. Samolot po wyprodukowaniu trafił 26 września 1943 do 6 Maintenance Unit, potem 14 listopada 1943 do 82 Maintenance Unit, 4 grudnia 1943 załadowano go na SS Fort George i wysłano do Casablanki. Na miejsce dotarł 22 grudnia 1943. Potem trafił do 145 dywizjonu. 13 maja 1944, podczas dalekiego wymiatania nad Perugią, Neville Duke zestrzelił na nim jednego Bf 109, a drugiego uszkodził. Na drugi dzień (14 maja 1944) w okolicach Velletri wykorzystał go do zestrzelenia jednego Bf 109. 21 maja 1944 Duke lecąc na JG241 poprowadził dywizjon do masakry Focke Wulfów FW 190 z I/SG 2 i II/SG 2 samemu strącając dwa z nich. Spitfire JG241 został skasowany z rejestru 30 czerwca 1944.

Spitfire Mk.VIII MT775 ZX-J

Spitfire Mk.VIII był ostatnim wojennym Spitfirem Neville Duka. Po wyprodukowaniu w zakładach Supermarine trafił 14 maja 1944 do 6 Maintenance Unit, potem do 215 Maintenance Unit, a następnie na pokładzie SS Argyl dopłynął 1 czerwca 1944 do Casablanki. Już 13 czerwca 1944 wpisano go na stan 145 dywizjonu i przydzielony Dukowi. 3 września 1944 zestrzelił na nim w okolicy Rimini dwa Bf 109G z 1/NAGr 11. Po zakończeniu trzeciej i ostatniej tury bojowej Duke wrócił na Wyspy Brytyjskie, a MT775 przydzielono dowódcy eskadry w 145 dywizjonie F/L D. L. S. Woodowi. 4 stycznia 1945 na skutek awarii silnika MT775 lądował przymusowo na plaży koło Rimini, ale skasowano go dopiero po wojnie, w sierpniu 1945.

Na jedynym znanym zdjęciu obejmującym tylko kokpit, niestety z “niewłaściwej” prawej strony, widać że Spitfire ten nie miał już pustynnego kamuflażu, a najprawdopodobniej zielono/szary Day Fighter Scheme.

Hawker Hunter WB188

7 września 1953 Neville Duke pobił światowy rekord prędkości lecąc Hawkerem Hunterem WB188. Był on pomalowany całkowicie na czerwono i miał znaki RAF typu “D”. Na ogonie widniał biały numer seryjny WB188. Wszystko to ilustruje doskonale poniższe zdjęcie.